Ψυχική υγεία

Ο ορισμός της έννοιας “ψυχική υγεία” μεταβάλλεται και εξελίσσεται κατά την διάρκεια της πορείας της ανθρωπότητας. Ανάλογα το χωροχρονικό πλαίσιο και το πολιτισμικό υπόβαθρο του ατόμου και των κοινωνιών, η κάθε έννοια από την λαϊκή της έκφραση έως την ακαδημαϊκή, ανατροφοδοτείται είτε με νέα δεδομένα είτε μέσω της αφήγησης των παλαιών.

Η επιστήμη είχε περιοριστεί σε μια δυϊστική οπτική της ανθρώπινης φύσης εκ της οποίας το άτομο είναι είτε υγιές είτε άρρωστο. Η έντονα παθολογική και ιατρικοποιημένη προσέγγιση της παραδοσιακής “ψυχικής υγείας” φαίνεται να καταλήγει σε μια περιορισμένη κι ενίοτε αυθαίρετη κωδικοποίηση του ατόμου στο φάσμα των ψυχολογικών διαταραχών και της ψυχοπαθολογίας, αντικαθιστώντας την ανθρώπινη φύση του με συμπτώματα και αιτιάσεις. Όπως είναι προφανές, το μοντέλο αυτό απαρνείται την κάθε επιρροή του κοινωνικού, πολιτισμικού και ατομικού ερεθίσματος καθιστώντας το άτομο ένα έρμαιο της βιοϊατρικής του κατάστασης.

Οι humanlinks μέσα από τις προσωπικές τους εμπειρίες προσεγγίζουν το θέμα της ψυχικής υγείας, όχι μόνο από μια ιατρική και κλινική σκοπιά, αλλά και από διαφορετικά επιστημονικά πρίσματα. Διάφοροι επιστημονικοί κλάδοι σήμερα, όπως η ανθρωπολογία, η κοινωνιολογία, η νευρολογία, αλλά και διάφορα ρεύματα της ίδιας της ψυχιατρικής, τοποθετούν το ζήτημα της ψυχικής υγείας , όχι πάνω στην ψυχική διαταραχή μιας μειοψηφίας ανθρώπων που υποφέρει από συμπτώματα, η οποία έχει καταλήξει εξελικτικά να είναι αυτή που σηκώνει το βάρος του αφηγήματος της ψυχοπαθολογίας, αλλά εντός του κοινωνικού πλαισίου το οποίο αλληλεπιδρά, ανατροφοδοτεί και ανατροφοδοτείται.

Συνήθως, όπου υπάρχει ένας “ψυχικά πάσχων” αποδεικνύεται ότι νοσεί και το περιβάλλον του. Επηρεάζεται και η γειτονιά και κατ’ επέκταση η ευρύτερη κοινότητα. Ιστορικά, από τότε που ορίστηκαν τα πλαίσια μιας κανονιστικής κοινότητας με πρότυπα μοντέλα παραγωγικών ανθρώπων, ο πάσχων παρέκκλινε, λόγω αδυναμίας, να ανταπεξέλθει στην πίεση, με αποτέλεσμα τον αποκλεισμό του. Αυτόματα στοχοποιείται, ενώ όλη η κοινωνία και τα συστήματα τον στιγματίζουν ως μη ικανό και χρήσιμο μέλος τους. Ο ψυχικά πάσχων αποτέλεσε για πολλούς λόγους αντικείμενο ενδογενών κοινωνικών ψυχικών διεργασιών, σηκώνοντας όλο αυτό το ψυχολογικό οικογενειακό και κοινωνικό βάρος.

Ένα σημαντικό ορόσημο στην ιστορία της ψυχολογίας, της ψυχιατρικής και όχι μόνο, ήταν η φαρμακευτική αγωγή ως θεραπεία διαφόρων έντονων ψυχοσυναισθηματικών καταστάσεων. Η χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής, σε πολλές περιπτώσεις, αποτέλεσε ευεργετικό παράγοντα στην ανάκαμψη των ψυχικά πασχόντων. Ταυτόχρονα, όμως, αποτέλεσε και τροχοπέδη στην εκφραστικότητα και την ομαλή κοινωνικοποίηση του ατόμου, με το πρόσχημα μιας παθολογοποιημένης βίας απέναντι στην κοινωνία και τον εαυτό του. Φτάνουμε, λοιπόν, στο συμπέρασμα πως η εκδήλωση μιας, μη “κανονικού” χαρακτήρα, συμπεριφοράς, αποτελεί βίαια εκδήλωση στην καθεστηκυία τάξη πραγμάτων με αποτέλεσμα να εξοστρακίζεται.

Οι humanlinks θεωρούν πως οι ψυχικές παθήσεις είναι πολυπαραγοντικές. Φαίνεται, όμως, σε μεγάλο βαθμό, από τις εμπειρίες πολλών πασχόντων συνανθρώπων μας που δοκιμάστηκαν σε πολλά επίπεδα, πως προσθέτοντας τον παράγοντα ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ, το άτομο παρουσιάζει μια έντονη ανάκαμψη.

Η κοινότητα είναι ο τόπος, ο χρόνος, ο πολιτισμός, αλλά πάνω από όλα οι άνθρωποι που την αποτελούν. Συμπερασματικά, λοιπόν, ο κάθε άνθρωπος ως μέλος της κοινότητας έχει την ευθύνη να σέβεται και να επιδιώκει, στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, να κατανοήσει πως δεν υπάρχει μη φυσιολογικός. Υπάρχουν μόνο άτομα με διαφορετικά χαρακτηριστικά από τον ίδιο.

Αυτοβοήθεια και Ψυχική Υγεία

Οι Humanlinks δημιουργήθηκαν από μια βαθιά ανάγκη των μελών τους να συναντηθούν με ανθρώπους που έχουν κοινά βιώματα και να μοιραστούν μεταξύ τους τις εμπειρίες τους, να πάρουν δύναμη και να αποκτήσουν την ελπίδα, ώστε να υπερβούν τις δοκιμασίες της ζωής τους. Καθώς επίσης να βγουν από την απομόνωση και το αίσθημα μοναξιάς που βίωναν λόγω του κοινωνικού αποκλεισμού και της φύσης των ψυχολογικών συμπτωμάτων της διαταραχής τους, καθώς και της αδυναμίας τους να ταυτιστούν με τις υπάρχουσες υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Μετά από 14 χρόνια και με ψυχοκοινωνική υποστήριξη, καταφέρνουν σήμερα να αποκαθιστούν κατά το μέγιστο τους βασικούς τομείς της ζωής τους, μαθαίνοντας να φροντίζουν τους εαυτούς τους, να καλλιεργούν τις σχέσεις τους και να εκπληρώνουν τα όνειρά τους. Αναπτύσσουν διάφορες δραστηριότητες, με βάση τις επιθυμίες και τα ενδιαφέροντά τους, τα οποία σχεδιάζουν και συντονίζουν οι ίδιοι, ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο την έννοια της αυτοβοήθειας, η οποία αποτελεί τον βασικό φιλοσοφικό θεμέλιο λίθο της προσέγγισής τους και του τρόπου λειτουργίας τους.

Αυτοβοήθεια

Για εμάς, αυτοβοήθεια δεν σημαίνει να αποκοπούμε και να διακόψουμε οποιαδήποτε κλινική, ή άλλου τύπου, επαγγελματική υποστήριξη, όταν αυτή είναι απαραίτητη στην διαχείριση των συμπτωμάτων της διαταραχής από την οποία πάσχουμε. Αυτοβοήθεια, για εμάς, σημαίνει διακριτοί ρόλοι και καλή σχέση με τους γιατρούς μας και τις υπηρεσίες υγείας, τις οποίες να μπορούμε να χρησιμοποιούμε όποτε τις χρειαζόμαστε για την υποστήριξή μας. Να καλλιεργούμε εντός μας το δικαίωμα για καλή ενημέρωση και να έχουμε λόγο γύρω από τους τρόπους θεραπείας που μας προτείνονται, έχοντας κάθε επιλογή για την διαχείρισή τους. Σημαίνει, επίσης, την “αποκλινικοποιήση” των προσωπικοτήτων μας, οι οποίες κοινωνικά έχουν ταυτιστεί με τις διαταραχές μας και τα συμπτώματά τους συντηρώντας κι ενισχύοντας το στίγμα. Οι εμπειρίες μάς έδειξαν ότι τίποτε δεν μας κινητοποίησε τόσο να φροντίσουμε και να αγαπήσουμε άνευ όρων τους εαυτούς μας, να έχουμε αληθινή αυτοεκτίμηση και να οραματιστούμε τις επιθυμίες μας, να στηρίζουμε και να έχουμε ευσπλαχνία για τον άλλο συμπάσχων, όσο αυτά που εμπνευστήκαμε, επιθυμήσαμε και καλλιεργήσαμε εντός του πλαισίου μιας ομάδας με παρόμοια βιώματα, με τα μέλη της οποίας είχαμε αποκτήσει μια βαθιά σχεδόν αδελφική σύνδεση.

«Humanlinks» και Κοινότητα

Πριν μερικά χρόνια είχαμε την τύχη να βρεθούμε ως ομάδα, καταφέρνοντας κάτι πολύ δύσκολο για εμάς. Να παραδεχτούμε ότι είμαστε «κανονικοί» πολίτες και ισότιμα μέλη μιας ευρύτερης κοινότητας ανθρώπων με τους οποίους θέλαμε πάντα, από καρδιάς, να επικοινωνήσουμε. Γνωρίζαμε ότι θα μαθαίναμε και θα διδάσκαμε αμφότεροι. Θα δίναμε απαντήσεις σε ερωτήματα γύρω από θέματα ψυχικής υγείας, συμβάλλοντας με την εμπειρία μας στην άρση του στίγματος το οποίο τρεφόταν από την άγνοια από την οποία δοκιμάζονταν οι άνθρωποι. Αυτοί θα μας μάθαιναν πράγματα που είχαμε ξεχάσει ή απωθήσει εξαιτίας της δικής μας άγνοιας και προκατάληψης λόγω του εσωτερικευμένου στίγματος. Θα μαθαίναμε το πώς είναι να καθίσεις δημόσια σε ένα καφέ μόνος με ένα βιβλίο ή μαζί με φίλους. Πώς να κάνεις τα ψώνια σου, να γειτονέψεις με άλλους, να σταθείς ή να καθίσεις στο συρμό του μετρό δίχως να νιώθεις ότι γίνεσαι στόχος. Να αισθάνεσαι πως έχεις κάθε δικαίωμα να αγοράσεις ένα εισιτήριο όπως όλοι οι άνθρωποι και να έχεις ελεύθερη πρόσβαση σε πολιτιστικούς χώρους.

Πολύ σύντομα, διαπιστώσαμε πως αυτή η σκληρή και παντοδύναμη κοινότητα ήταν ένα κατασκεύασμα εντός μας. Ήταν μια «χάρτινη τίγρης». Είδαμε ένα σύνολο ανθρώπων να μοχθεί προς την επιβίωση, να έχει άγχη και φόβους, να έχει επιθυμίες, να ερωτευτεί, να χαρεί, να σχετιστεί. Είχε όλα όσα θέλαμε και εμείς. Τότε άρχισε η αντίστροφη μέτρηση του τρόπου με τον οποίο ζούσαμε μέχρι τότε. Καταλάβαμε πλέον, ότι εμείς έπρεπε να πάμε να συναντήσουμε την κοινότητα και να μην περιμένουμε να έρθει αυτή σε εμάς. Ξεκινήσαμε με αισθήματα αμηχανίας ή άγχους για το αποτέλεσμα. Σύντομα μεταμορφώθηκαν σε αισθήματα συμπόνιας, κατανόησης και αδελφοσύνης. Υπήρχαν στιγμές που νιώθαμε δυνατότεροι, διότι είχαμε βιώσει καταστάσεις, πέρα από κάθε όριο μέσα από τις οποίες βγήκαμε σώοι κι επιβιώσαμε. Δεν είχαμε φόβους εγκατάλειψης στο βαθμό που έχουν οι άλλοι άνθρωποι συνειδητά ή υποσυνείδητα. Είχαμε εγκαταλειφθεί από τη ζωή και βρήκαμε τους εαυτούς μας.

Αρχίσαμε σιγά – σιγά να δημιουργούμε νέες εμπειρίες καθώς γινόμασταν εκείνοι οι οποίοι είχαν αποκτήσει δύναμη να στηρίξουν και να παρηγορήσουν μέλη της οικογένειας, τα οποία ένιωθαν κοντά μας ασφαλή. Γινόμαστε από παράξενα και φοβικά άτομα, οι γλυκείς και προσηνείς γείτονες, οι ιδιαίτεροι δημιουργοί και καλλιτέχνες, παρουσιάζοντας έργα μας σε στέκια τις γειτονιάς μας ή στα σόσιαλ. Ήμασταν ανοιχτοί πλέον να επικοινωνούμε με τους ανθρώπους. Συναλλασσόμασταν με τους εργαζόμενους στα διάφορα καφέ ή εστιατόρια της γειτονιάς μας, στα οποία καθόμαστε σχεδόν καθημερινά, καλλιεργώντας μαζί τους αισθήματα φιλίας. Έχουμε αρχίσει να χωράμε με άνεση στους εαυτούς μας και στην κοινότητα. Γνωρίζουμε πως είμαστε ακόμα στην αρχή ενός όμορφου ταξιδιού το οποίο επιθυμούμε πολύ να κάνουμε. Ένα ταξίδι στους εαυτούς μας και στην κοινότητα των ανθρώπων. Έχουμε την επίγνωση ότι έχουμε μια «αιώνια» αρνητική ιστορική εγγραφή, ένα αφήγημα βαρύ στην πλάτη μας, το οποίο διεργαζόμαστε στις τακτικές συναντήσεις μας. Τα δοκιμάζουμε στις δημόσιες συναναστροφές μας, τοποθετώντας τους εαυτούς μας στην σωστή θέση απέναντι στην ιστορία.

Κατά την διαδικασία της «ένταξής» μας, παρατηρώντας την εποχή που διανύουμε, βλέπουμε πως όλα γύρω μας είναι εύθραυστα και αλλάζουν γοργά. Η ψυχική υγεία γίνεται το νούμερο ένα στην ιεραρχία της ατζέντας μεγάλων παγκόσμιων ή κρατικών οργανισμών για την υγεία. Γίνεται προσπάθεια να ενσωματωθεί σε ένα γενικότερο αφήγημα ευζωίας και καλής υγείας που θα την εμπεριέχει. Αν σκεφτούμε τις δικές μας πρόσφατες εποχές γύρω από τα θέματα ψυχικής υγείας, βλέπουμε πως γίνονται πολλά και γρήγορα βήματα αποκατάστασης μιας από τις πιο κακοποιημένες ειδικές ομάδες που επιτελέστηκε στην ανθρωπότητα με αμέτρητα θύματα που δεν έφταιξαν σε τίποτα. Σήμερα ξέρουμε πως το μεγαλύτερο θύμα ήταν η ίδια η κοινότητα η οποία αποκλείοντας τα μέλη της, τιμωρούσε τον εαυτό της. Η αντίστροφη μέτρηση ενός σαθρού πολιτισμικού αφηγήματος έχει ήδη ξεκινήσει σε όλο τον κόσμο. Οι άνθρωποι, η παγκόσμια αδελφότητα δεν ζει πλέον καλά. Εάν σκεφτούμε την αναλογία με τα σωματικά συμπτώματα, θα ακούσουμε τους ψυχικούς πόνους σχεδόν από το κάθε σπίτι. Είτε είναι συνειδητοί, βιωμένοι και λεκτικοποιημένοι ή μη συνειδητοί, απωθημένοι και ανομολόγητοι που επιδρούν στο τέλος στο ίδιο το σώμα. Τα λεγόμενα ψυχοσωματικά συμπτώματα, από το σωματικό στρες, μέχρι τα πιο σοβαρά, όπως η εκδήλωση αυτοάνοσων ή άλλων νόσων έρχονται όλο και πιο συχνά στα επείγοντα των νοσοκομείων.

Οι “Humanlinks – Ανθρώπινοι σύνδεσμοι” αναπτύσσουν τις ακόλουθες δραστηριότητες, σε εβδομαδιαία βάση:
• Δευτέρα: Movie Nights (Ειδικές προβολές στο Στέκι)
• Τρίτη: Συγγραφικό Καφενείο (Συγγραφή κειμένων, ποίηση, πεζό, ημερολόγιο κ.α.)
• Τετάρτη: “Γνωριμία με την Πόλη” (Έξοδοι σε διάφορα σημεία και γνωριμία με τη πόλη)
• Πέμπτη: Ασκήσεις Χαλάρωσης – Yoga
• Παρασκευή: Ομάδα Εμψύχωσης και Ψυχοθεραπείας
• Σάββατο: Αθλητικές Δραστηριότητες (Μπάσκετ – Μπιλιάρδο – Αγώνες με άλλες ομάδες)
• Κυριακή:

1. Ομάδα Μουσικής (Οργάνωση Συναυλιών στην κοινότητα)
2. Εργαστήρι Φωτογραφίας (Οργάνωση Εκθέσεων στην κοινότητα)

• Κάθε δυό βδομάδες, δωρεάν προβολές προς το κοινό σε κινηματογράφο της περιοχής
• Κάθε μήνα
Τελευταία Παρασκευή του μήνα, φαγητό σε εστιατόρια με διαπολιτισμική κουζίνα

Επίσης από το 2018 διοργανώνονται “Χειμερινό Πρόγραμμα Ιανουάριος – Απρίλιος” και Μηνιαία φεστιβάλ κάθε Σεπτέμβριο, με τις ακόλουθες θεματικές ενότητες:
• Εκπαίδευση
• Περιβάλλον
• Επιστήμη
• Ψυχική Υγεία
• Δημόσια Υγεία
• Τέχνη και Κοινότητα
• Ο ρόλος της γονεικότητας στις διάφορες μορφές οικογένειας
• Πρόληψη και διαχείριση βίας στα σχολεία

Ορίζοντας το ατομικό well-being με μη κατευθυντικό τρόπο

Το θέμα της ευζωίας (well-being) για το οποίο γίνεται πολύς λόγος τα τελευταία χρόνια είναι ένα ζητούμενο, το οποίο, αυτή την εποχή της κρίσης, φαίνεται να παρουσιάζεται όλο και περισσότερο σημαντικό.

Αν και ο σύγχρονος άνθρωπος έχει κατακτήσει ένα μεγάλο μέρος γνώσης και λύσεων στους περισσότερους τομείς της ζωής του, είναι αδύναμος να προσεγγίσει και να διαχειριστεί βαθύτερα θέματα χαράς, ευτυχίας και ικανοποίησης. Προσανατολίζεται κυρίως σε ψυχαναγκαστικά μοτίβα συμπεριφοράς που σχετίζονται με την εικόνα του και το κοινωνικό του στάτους μέσα στις σύγχρονες virtual κοινότητες των μέσων μαζικής επικοινωνίας.
Εξειδανικεύονται μοντέλα ζωής (lifestyle) που ξεφουσκώνουν γρήγορα, μεγαλώνοντας το εσωτερικό έλλειμα καθώς αναφέρονται στον τρόπο με τον οποίο πρέπει να σχετιζόμαστε με τους άλλους, στο πώς πρέπει να τρώμε ή να φροντίζουμε τις οικογένειες μας. Μεγάλο μέρος της κοινότητας παγιδεύεται σε αυτό το αφήγημα, συχνά με την έγκριση μέρους της επιστημονικής κοινότητας, από την οποία προωθείται και αναπαράγεται δίνοντας την εγκυρότητα της θεσμικής της φύσης.

Υπό των προαναφερθέντων συνθηκών, εμφανίζεται έντονα το έλλειμμα του ατομικού και κοινωνικού νοήματος, η υποβίβαση έως και εξάλειψη των αξιών, των αρχών και των στόχων για προσωπική, κοινοτική ανάπτυξη και ευημερία με έναν μη βίαιο τρόπο.

Ψάχνοντας απαντήσεις με στόχο μιας υγιής ζωής, το νόημα και την ευτυχία των ανθρώπων, διάφοροι τομείς των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών ερευνούν νέες μεθόδους προσέγγισης ή αναδιαμορφώνουν προηγούμενες, επιδιώκοντας την εύρεση ευεργετικών και υγιών τρόπων διασύνδεσης και κοινωνικής συμπεριφοράς.

Έννοιες και θεραπευτικές πρακτικές οι οποίες ήταν οριοθετημένες στο πεδίο των εναλλακτικών προσεγγίσεων έρχονται στο δημόσιο θεραπευτικό λόγο και την κλινική εφαρμογή. Θεωρίες και πρακτικές οι οποίες έχουν εμπνευστεί από αρχαίες φιλοσοφίες της Ανατολής, την Ελλάδα ή αλλού όπως το mindfulness, ο διαλογισμός, η yoga, η πνευματικότητα, ο Πυθαγόρειος τρόπος ζωής εφαρμόζονται σε ειδικά τμήματα νοσοκομείων, σε σχολεία καθώς και από μια μεγάλη μερίδα του γενικού πληθυσμού.

Τι είναι τελικά όμως το well-being; Ένας ακριβής ορισμός και μια κοινή πρακτική που να ισχύει για όλους δεν μπορεί να δοθεί και να εφαρμοστεί. Εξαρτάται πάντα από την πολιτισμική αναφορά του ατόμου ή μιας ομάδας, την προσωπικότητα, τον χαρακτήρα και το ατομικό νόημα. Το επίπεδο συνειδητότητας και η σχέση μας με τον εαυτό μας, η επίγνωση και η ανάδυση της αληθινής μας φύσης καθώς και η έκφραση της πραγματικής μας επιθυμίας θα καθορίσουν το βαθμό και την ποιότητα της εμπειρίας του well-being. Η ατομική ευζωία (well-being) για τον καθένα, της κάθε μιας και το καθένα, καθορίζεται επίσης από την χρονική στιγμή και τις συνθήκες της εποχής. Ένα άτομο δεν μπορεί να βιώνει την εμπειρία μιας προσωπικής ευζωίας μέσα σε μια μεγάλη κοινωνική κρίση. Μπορεί όμως να την αντισταθμίσει εσωτερικά με αισθήματα συμπόνιας, ενσυναίσθησης και διαθεσιμότητας για υποστήριξη και αλληλεγγύη προς την κοινότητα. Η εμπειρία της ευζωίας επίσης δεν περιορίζεται στα στενά όρια του ατομικού ή μιας περιορισμένης ομάδας. Μεταδίδεται και στο ευρύτερο περιβάλλον αναδύοντας αισθήματα γενναιοδωρίας, έμπνευσης, μοιράσματος και συνεργασίας. Αρετές οι οποίες μπορούν να αποτελέσουν τα βασικό συστατικά για τις σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους, την επικοινωνία, τις συνεργασίες και την σχέση με την κοινότητα και το περιβάλλον. Μόνο τότε μπορεί να βιώσει ο σύγχρονος άνθρωπος την ευζωία μέσα του συμβάλλοντας στην διαμόρφωση ενός καλύτερου κόσμου ο οποίος εμπεριέχει ισότιμα όλα τα ήδη του πλανήτη.