Αυτοβοήθεια και η κοινότητα των αστέγων: Η φιλοσοφία και η εμπειρία των humanlinks
Η αστεγία αποτελεί ένα ολοένα και πιο ορατό «φαινόμενο» στις αστικές κυρίως περιοχές. Η εστίαση στην ατομική ευημερία και ανεξαρτησία, η μείωση της κοινωνικής συνοχής στις μεγάλες και «ασύνδετες» κοινότητες των πόλεων και οι συνεχόμενες κρίσεις των τελευταίων ετών (οικονομική-υγειονομική) έχουν οδηγήσει στην ευκολότερη αποκοπή ή και εκούσια έξοδο των πιο αδύναμων ή πιο ασυμβίβαστων από τη ροή της κοινωνίας.
Ο άστεγος στην άκρη του δρόμου, μπροστά στο σκουπιδοτενεκέ, κάτω από μία πρόχειρη κατασκευή, έξω από ένα κατάστημα πολυτελείας τυλιγμένος με τα κουρέλια του, με ένα μπουκάλι κρασί ή μία σύριγγα στο χέρι, νέος ή ηλικιωμένος, ψυχοπαθής, αγριεμένος ή συγκαταβατικός φέρνει τους περαστικούς σε αμηχανία. Είναι η άλλη πλευρά της πόλης εκτεθειμένη κάθε μέρα στα πεζοδρόμια των πιο κεντρικών και εμπορικών αρτηριών της. Είναι η άλλη πλευρά του ίδιου νομίσματος – της ευημερίας. Εκεί που ο κόσμος μαζεύεται να ψωνίσει, να εργασθεί, να διασκεδάσει, ο άστεγος θα βρει το υστέρημα, το περίσσευμα, μια τουαλέτα καφετέριας, ένα σιντριβάνι για την υγιεινή του.
Μας είναι γνώριμες αυτές οι εικόνες; Πιθανώς να είναι. Ίσως να ήταν οι φιγούρες δυο- τρειών αλκοολικών του χωριού, το «καθυστερημένο» παιδί που στα σαράντα του έχασε τους γονείς του και δεν ήξερε πώς να αυτοσυντηρηθεί, ο «τεμπέλης» γιος που τον τραβολογούσε ο πατέρας στην επιχείρησή ή στο χωράφι του να απασχοληθεί με το ζόρι με κάτι, η «άσωτη» γειτόνισσα που δεν άντεχε να μείνει με έναν άντρα κλπ. Κάποιοι «χαρακτήρες» λίγο λογτεχνικοί, που η κοινότητα τους ενσωμάτωνε ίσως ως την εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα της κανονικότητας.
Ήταν ιδανικά τα πράγματα τότε που ο ηλικιωμένος άπορος, ο ψυχικά ασθενής, ο αλκοολικός δέχονταν υποχρεωτικά φροντίδα από την ευρύτερη οικογένειά τους, την κοινότητα, ή από την εκκλησία της ενορίας τους; Να ένιωθαν άραγε πιο ευτυχισμένοι οι αποδέκτες, οι πάροχοι βοήθειας και η κοινότητα συγκριτικά με τους σημερινούς;
Η διαμονή στα μεγάλα αστικά κέντρα αποδεσμεύει μεν το άτομο από τις ασφυκτικές απαιτήσεις και παραδόσεις της μικρής κοινότητας έχει ωστόσο οδηγήσει σταδιακά στη λύση των κοινωνικών δεσμών και στην αδυναμία, την αμηχανία ή αδιαφορία των πολιτών να βοηθήσουν συμπολίτες τους ακόμη και τους συγγενείς τους που αντιμετωπίζουν ποικίλα προβλήματα. Τη λύση έρχεται συχνά να δώσει το Κράτος, διάφορες Αστικές Μη Κερδοσκοπικές Οργανώσεις άλλοι Οργανισμοί όπως η Εκκλησία και μεμονωμένοι ευαισθητοποιημένοι πολίτες και ομάδες. Ωστόσο, μεμονωμένες δράσεις παροχής βοήθειας κρίνονται ως “πυροσβεστικές” και συνήθως δεν έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα της μόνιμης και σταθερής της κατάστασης των άστεγων πολιτών.
Οι ποικίλες λύσεις και πολιτικές που δοκιμάζονται κι εφαρμόζονται εδώ και αρκετά έτη στις χώρες του δυτικού κόσμου (διαμονή σε ξενώνες και υπνωτήρια, λειτουργία ομάδων παρέμβασης δρόμου, προγράμματα στέγασης), έχουν βελτιώσει την ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχονται στους άστεγους πολίτες, χωρίς να καταφέρνουν να περιορίσουν τους αριθμούς των ανθρώπων που καταλήγουν να μείνουν στο δρόμο. Η σταθερή αύξηση των ανθρώπων που διαβιούν στις παρυφές της πόλης, της κοινότητας, ακόμη και της ανθρώπινης υπόστασης, χρησιμεύοντας ως ένα crash test του μοντέλου λειτουργίας του δυτικού πολιτισμού, αποκαλύπτει την εγγενή αδυναμία του να εξασφαλίσει την κοινωνική συνοχή που είναι απαραίτητη για την αίσθηση ευημερίας των πολιτών του και την ίδια του την επιβίωση. Αποκαλύπτει επίσης την αδυναμία των σημερινών πολιτικών που απομακρύνονται διαρκώς να αντιληφθούν ποιες λύσεις θα οδηγήσουν σε βελτίωση της κοινωνικής συνοχής και στη μείωση της αστεγίας.
Στη χώρα μας έχουν γίνει κάποια σημαντικά βήματα κατά τα τελευταία πέντε έτη, καθώς η αύξηση της αστεγίας και η υγειονομική κρίση που ακολούθησε την εμφάνιση του κορωνοϊού οδήγησε στη δημιουργία νέων δομών και στην περαιτέρω εμπλοκή των κρατικών θεσμών και της τοπικής αυτοδιοίκησης στην ικανοποίηση σημαντικών βασικών κυρίως αναγκών των άπορων και άστεγων πολιτών. Παρ’ όλα αυτά εξακολουθούν να υπάρχουν κενά – πρωτίστως στην παροχή άμεσων λύσεων ύπνου (safe haven), στη λειτουργία δομών αυξημένης φροντίδας μη αυτοεξυπηρετούμενων αστέγων και στη λειτουργία κέντρων ημέρας που θα παρέχουν πολλές δυνατότητες για προσωπική ανάπτυξη, φροντίδα, συμμετοχή σε δραστηριότητες, δημιουργία ομάδων αυτοβοήθειας κ.α.
Ως «Humanlinks – Ανθρώπινοι Σύνδεσμοι», έχοντας την εμπειρία μιας δομημένης και οργανωμένης ομάδας αυτοβοήθειας, ατόμων που δοκιμάστηκαν σε θέματα ψυχικής υγείας, έχουμε την επιθυμία να μεταφέρουμε την εμπειρία μας και σε άλλες ομάδες που δοκιμάζονται σε διάφορα επίπεδα όπως οι άνθρωπους που βιώνουν συνθήκες αστεγίας, φιλοξενούνται σε διάφορες δομές ή ζουν σε επισφαλείς συνθήκες. Να δώσουμε λύσεις που λειτούργησαν με θετικά αποτελέσματα στις ζωές μας οι οποίες εμπεριέχουν: συνειδητή και όχι κοινωνικά εξαναγκαστική παροχή βοήθειας, δημιουργία συμπεριληπτικών ομάδων και κοινοτήτων, αυτογνωσία και ψυχοεκπαίδευση, προβολή της διαφορετικότητας στην κοινότητα, ανάδυση και ικανοποίηση επιθυμιών, προάσπιση του δικαιώματος του ανήκειν σε κάθε μέλος της κοινωνίας. Όραμά μας είναι η ενδυνάμωση του άστεγου, ώστε αυτός να γνωστοποιήσει την παρουσία του στην κοινότητα, να φανερωθεί και να φανερώσει τις επιθυμίες του, να συναναστραφεί ανθρώπους με αντίστοιχα βιώματα, επιθυμίες και στόχους και να χτίσει ο ίδιος την επανένταξή του.
Στο πλαίσιο της συνεργασίας σε εθελοντική βάση των “Humanlinks – Ανθρώπινοι Σύνδεσμοι” με το Κέντρο Εξυπηρέτησης Αστέγων του Δήμου Αθηναίων (ΚΥΑΔΑ) και με τη μεγαλύτερη δομή αστέγων της χώρας (Πολυδύναμο Κέντρο Αστέγων) η οποία φιλοξενεί περί τους 200 – 220 άστεγους πολίτες και καλύπτει τις ανάγκες ένδυσης – καθαριότητας – σίτισης επιπλέον 150 αστέγων, προσφέρουμε συμπληρωματικά (και συνοδευτικά) με τις παρεχόμενες υπηρεσίες του ΚΥΑΔΑ μέσω της ομάδας που λειτουργούμε σε εβδομαδιαία βάση και διατηρούμε ανοιχτή προς όλους:
- Σταθερές συνεδρίες συμβουλευτικής ψυχοθεραπείας, ατομικές και ομαδικές
- Επανασύνδεση με την οικογένεια και υποστήριξη των ενδοοικογενειακών σχέσεων
- Κινητοποίηση και έξοδο από την αδράνεια με κίνητρο την ανάδυση της επιθυμίας και την ενίσχυση των προσωπικών επιλογών
- Ενίσχυση και εμψύχωση πάνω σε ζητήματα επαγγελματικού προσανατολισμού και προώθησης σε θέσεις εργασίας
- Καλλιέργεια ομαδικού πνεύματος και αλληλοϋποστήριξη
- Εκπαίδευση κι εφαρμογή της έννοιας της αυτοβοήθειας και αυτοφροντίδας
- Διασύνδεση με την Κοινότητα, άρση του Κοινωνικού αποκλεισμού και ενσωμάτωση
- Μετασχηματισμό του κοινωνικού στίγματος και του αυτοστιγματισμού
- Επίσκεψη σε Xώρους Τέχνης με στόχο την δημιουργική και θεραπευτική επαφή με την τέχνη
- Οργάνωση καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων και έκφρασης (πχ φωτογραφική βόλτα κα)
- Διοργάνωση έκθεσης των έργων των αστέγων ώστε να γίνονται ακόμη πιο ορατοί.
- Γενικές κοινοτικές εκδηλώσεις τέχνης, ψυχαγωγίας με την συμμετοχή τους στην διοργάνωση
- Ενσωμάτωση σε δραστηριότητες της ομάδας των Humanlinks
- Συνοδεία σε φορείς και υπηρεσίες για ρύθμιση προσωπικών ζητημάτων (συντάξεις, επιδόματα κα)
- Συνεργασία με φορείς υποστήριξης και φιλοξενίας
Αποτίμηση συνεργασίας Humanlinks – ΚΥΑΔΑ
Οι συμμετέχοντες, τον πρώτο καιρό ήταν λίγοι και αποτελούσαν μια μικρή ομάδα «τολμηρών» οι οποίοι-ες ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά μας, στην αρχή με μια αναμενόμενη καχυποψία ως προς τα αληθινά μας κίνητρα. Πολύ σύντομα εμπιστεύτηκαν την διαδικασία καταφέρνοντας να μιλήσουν βαθύτερα στο πλαίσιο μιας προστατευμένης “θεραπευτικής” ατμόσφαιρας για το τραύμα που φέρουν, τον πόνο της αποκοπής από τις οικογένειες τους, τις καταστροφές που υπέστησαν, την προσωπική τους δυσκολία να ανταπεξέλθουν σε έναν κόσμο που τους φαίνεται σκληρός, τον οποίο δεν μπορούν να αναγνωρίσουν και με τον οποίο δεν καταφέρνουν να συγχρονιστούν με αποτέλεσμα τον αποκλεισμό μέχρι και τον εξοστρακισμό και την περιθωριοποίησή τους. Η πρώτη “μαγιά” των ατόμων που απέκτησε την εμπειρία της συμβουλευτικής υποστήριξης και ψυχοθεραπείας έχοντας «μετατοπισθεί» πλέον εσωτερικά, έφερε νέα ατμόσφαιρα στην ευρύτερη ομάδα αποτελώντας έμπνευση και δίνοντας ένα καλό παράδειγμα που αφύπνιζε τις επιθυμίες και επανέφερε την όρεξη για ζωή σε ολοένα και περισσότερους συνωφελούμενούς τους. Οι καλλιτεχνικές και μουσειακές διαδρομές, οι ποικίλες εκδηλώσεις, η κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας, η μεγάλη γιορτή των Χριστουγέννων με πολύ γλέντι, θεατρικά έργα και περφόρμανς από μέλος της ομάδας, η επίσκεψη στο πλανητάριο κ.α είχαν μεγάλη ζήτηση και συμμετοχή.
Μέσω της ομάδας έχουμε καταφέρει να δώσουμε στα μέλη της την εμπειρία μιας δεμένης κοινότητας. Κάθε μέλος έχει το/τα άλλο/α για ό,τι χρειαστεί.
Δημιουργούνται σχέσεις φιλίας και δεσμοί αγάπης και αλληλεγγύης.
Μέσω της σύνδεσης των μελών στοχεύουμε να αναζητήσουμε εναλλακτικές λύσεις επανένταξης για τους πιο αδύναμους, που δεν μπορούν να εργασθούν, όπως πχ για τα άτομα τρίτης ηλικίας, προτείνοντας λύσεις ομαδικής συγκατοίκησης (ανά δύο-τρεις ωφελούμενοι-ες με τα χρήματα από τα επιδόματα και τις συντάξεις ανασφάλιστων ηλικιωμένων που λαμβάνουν). Πρωταρχικό μας μέλημα είναι η αποφυγή της ιδρυματοποίησης και η ανάπτυξη πρωτοβουλίας, παρά τους προσωπικούς οικονομικούς ή άλλους περιορισμούς κάθε μέλους.
Η ανομοιογένεια της ομάδας (άτομα διαφορετικών ηλικιών, φύλλου, εθνικοτήτων) παραμένει ένα στοίχημα για την ανάπτυξη κοινών στόχων και για την επιτυχημένη συμπόρευση στο εγχείρημα της ανάπτυξης μιας μεγάλης ομάδας αυτοβοήθειας.
Κάθε ομάδα όπως και κάθε κοινότητα έχει τη δική της δυναμική και τους δικούς της κώδικες επικοινωνίας. Η ημέρα που οι θεραπευτές θα αποσυρθούμε, αφήνοντάς την ομάδα των αστέγων να βρει τα βήματά της μόνη της θα είναι για εμάς ημέρα ιδιαίτερης χαράς και εκπλήρωσης των στόχων μας.
Ευχαριστούμε το ΚΥΑΔΑ για τη συνεργασία και προσβλέπουμε στον περαιτέρω εμπλουτισμό των εμπειριών των ανθρώπων που αποτελούν του φιλοξενούμενους του Πολυδύναμου Κέντρου Αστέγων του Δήμου Αθηναίων.